Ιλισσός, μουσική Μάνος Χατζιδάκις, στίχοι Γ. Ερμιζάς
~~~~~~~~~~~
Πώς κατέστρεψαν και μπάζωσαν τον Ιλισσό ποταμό
Πόλη // Πολίτης // Πολιτεία // Πολιτισμός
Πηγή: topontiki.gr
Το χρονικό της καταστροφής
«Πώς τον λέν’, πώς τον λέν’ τον ποταμό»
έγραφε ο στιχουργός Γ. Εμιρζάς και μελοποιούσε ο Μάνος Χατζιδάκις
Ο οποίος σίγουρα γνώριζε πως ο πάλαι ποτέ «αργυροδίνης» Ιλισσός μετατράπηκε σε «βορβοροδίνη»! Την απαρχή της καταστροφής πρέπει να την αναζητήσουμε στα χρόνια του Όθωνα, αφού γνωρίζουμε πως η διαχείριση των υδάτων των ποταμών – περιλαμβανομένου και του Ιλισσού – τελούσε στα χρόνια της τουρκοκρατίας αλλά και τουλάχιστον την πρώτη εκατονταετία του ελεύθερου ελληνικού κράτους υπό καθεστώς ειδικών ρυθμίσεων.
Κυρίαρχη της διαχείρισης των υδάτων ήταν η δημογεροντία, η οποία όταν συγκροτήθηκε το ελεύθερο κράτος παρέδωσε τις εξουσίες της στον νεοσύστατο και πάμφτωχο Δήμο Αθηναίων. Ο τελευταίος υπήρξε ο αποκλειστικός και μόνος διαχειριστής του αμμοχάλικου της κοίτης του Ιλισσού, το οποίο πωλούσε στους εργολάβους για να στρώνουν τους δρόμους της πόλης! Πληροφορούμαστε έτσι και το υλικό με το οποίο στρώνονταν οι δρόμοι των Αθηνών, τουλάχιστον όλα τα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα.
Οι προδιαγραφές μάλιστα που έβαζε ο Δήμος Αθηναίων παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Τα χαλίκια από την κοίτη του Ιλισσού έπρεπε να είναι καθαρά από κάθε ξένη ύλη και να «διέρχονται υπό πάσαν έποψιν διά κροίκου (sic) 0,96 διαμέτρου»! Επίσης, η δημοτική αρχή αναλάμβανε να υποδεικνύει το σημείο του Ιλισσού απ’ όπου θα λαμβανόταν η άμμος, ώστε να είναι χονδρή, αμιγής και χωρίς ξένες ύλες (χώμα ή άργιλο) αλλά και περασμένη από κόσκινο, ώστε να είναι ίδια με αυτήν που μεταχειρίζονταν για τις οικοδομές.
Υπάλληλοι του δήμου αναλάμβαναν να ειδοποιούν τον εργολάβο για την εποχή που θα γινόταν η λήψη της άμμου ή του χαλικιού, έχοντας την υποχρέωση να του αφήνουν περιθώριο τουλάχιστον 48 ωρών για να προετοιμαστεί. Σε περίπτωση που ο εργολάβος δεν συμμορφωνόταν με αυτές τις προδιαγραφές, τότε ο δήμος διατηρούσε για τον εαυτό του το δικαίωμα να αντλήσει τις ποσότητες και να του καταλογιστεί το κόστος των ημερομισθίων.
Στα τέλη της βασιλείας του Όθωνα, για διάστημα περίπου 3,5 μηνών, υπολογιζόταν ότι οι ανάγκες σε άμμο έφθαναν από 400-600 κυβικά μέτρα και κάθε φορά ο εργολάβος ήταν υποχρεωμένος να αντλεί τουλάχιστον 50 κυβικά. Η τιμή για κάθε κυβικό άμμου ανερχόταν σε 2,80 δραχμές και χαλικιού 3,10 δραχμές.
Η αρχή του τέλους
Αυτή ήταν λοιπόν η αρχή του τέλους. Κανείς βεβαίως δεν μπορούσε να φανταστεί εκείνα τα χρόνια τι θα ακολουθούσε. Έχουν γραφτεί ατέλειωτες σελίδες για την ιστορία του, αλλά ελάχιστες για τη συνήθεια να του αφαιρούν την πολύτιμη για την ύπαρξή του άμμο. Συνήθεια που συνεχίστηκε μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1920, όταν το Δημόσιο συνέχιζε να αποκομίζει οφέλη – περίπου 400.000 δραχμές ετησίως – από την εκμετάλλευσή του, θανατώνοντας τον Ιλισσό. Τι κι αν ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης, πριν ακόμη αναλάβει μηχανικός της Πολεοδομικής Υπηρεσίας της Διοικήσεως Πρωτευούσης, και ο δήμαρχος Αθηναίων Σπύρος Πάτσης συνέχιζαν να υμνούν τις αρετές του πανάρχαιου ποταμού και να επιμένουν πως μπορούσε να διασωθεί.
Τι κι αν αποδείκνυαν πως οι ακαθαρσίες και η αφαίρεση της άμμου ευθύνονταν για τον σχηματισμό των νοσογόνων εστιών που φιλοδωρούσαν την πόλη με αρρώστιες, μαρασμό, σωματική και ψυχική σαπίλα. Τι κι αν σχηματίστηκε επιτροπή εξωραϊσμού των «παρά των Ιλισσόν χώρων», προτείνοντας τη μεταφορά θαλασσίου ύδατος και της αναβίωσης του ποταμού.
Οι «νεωτερισμοί» της δεκαετίας του 1930 και η ανάγκη για… μεγάλα έργα οδήγησαν στον αφανισμό του από τα τέλη εκείνης της δεκαετίας. Τότε ο Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου παρενέβη για να επισημάνει πως αν έκαναν το ατόπημα να καλύψουν τον Ιλισσό, «ο πολιτισμός θα μας διαγράψη από τας δέλτους του»! «Πρόκειται περί καταστροφής δευτέρας μετά την του Παρθενώνος, με την διαφοράν ότι εκείνον μεν τον κατέστρεψαν ξένοι, αυτόν δε (σ.σ.: τον Ιλισσό) πρόκειται να τον καταστρέψουν Έλληνες, ως τοιούτοι τουλάχιστον φέρονται εις τα Μητρώα των αρρένων»! Αλλά ποιος άκουγε τον καμπουριασμένο από τα χρόνια γέροντα ακαδημαϊκό; Και την άμμο συνέχισαν να παίρνουν από τα σπλάχνα του και την κακοποίηση του συνέχισαν ανενόχλητοι και το σύνολο των ακαθάρτων υδάτων συνδεόταν στην κοίτη του, σε ειδικό μάλιστα χάνδακα που είχε σχηματιστεί κατάβαθα στην ψυχή του.
Το σχέδιο Μάρσαλ
Τι κι αν ο πόλεμος ανέκοψε πρόσκαιρα όσους επιβουλεύονταν την αρχαία θεότητα. Επανέκαμψαν στις αρχές της δεκαετίας του ’50, και μάλιστα πανίσχυροι. Ήταν πολλά τα χρήματα του σχεδίου Μάρσαλ για την εκτέλεση «αντιπλημμυρικών και αποχετευτικών έργων εις την περιοχήν Αθηνών». Περισσότερα από 6,5 δισεκατομμύρια διατέθηκαν. Δηλαδή πολύ περισσότερα από τα τριάντα αργύρια του Ιούδα. Άλλωστε στο πολιτικό επίπεδο είχε επικρατήσει η ρεαλιστική αντίληψη να γίνουν όλα, και το λόμπι του αυτοκινήτου φρόντιζε να δημιουργήσει τις συνθήκες για να γεμίσουν οι δρόμοι της Αθήνας αυτοκίνητα, παράλληλα με την πολιτική της αντιπαροχής και των πολυκατοικιών…
Κάπως έτσι μπαζώθηκε το ιστορικό ποτάμι, ένα από τα έργα του… εθνάρχη Κωνσταντίνου Καραμανλή, και αποκτήσαμε λεωφόρο που φέρει το επώνυμο του Μιχαλακόπουλου, την ανισόπεδη λεωφόρο Βασ. Κωνσταντίνου και την ευρύτατη Καλλιρρόης, που έμεινε να θυμίζει την πηγή. Από κάτω βρίσκεται η κοίτη του γέροντα Ιλισού, ο οποίος κοιμάται για να αφυπνισθεί σε καλύτερους χρόνους, όταν θα υπάρχουν πιο τολμηροί πολιτικοί… με όραμα για την πρωτεύουσα και την ιστορική της φυσιογνωμία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου