Το χαρακτηριστικό καμπανάκι τους σίγησε πια και η ταμπέλα «Απαγορεύεται το πτύειν» αφαιρέθηκε από αγνώστους. Δύο ξεχασμένα βαγόνια του τραμ της Θεσσαλονίκης, φτιαγμένα το ένα στις αρχές του περασμένου αιώνα και το άλλο στην εποχή του Μεσοπολέμου, επιχειρείται να διασωθούν από κατοίκους της πόλης. Τα βαγόνια, φορείς ιστορικής μνήμης, είναι εγκαταλελειμμένα και παρακμάζουν μέρα με τη μέρα. Το πρώτο είχε χρησιμοποιηθεί σε γυρίσματα ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ενώ το δεύτερο ανακαλύφθηκε εντελώς τυχαία το 2000 όταν οι Θεσσαλονικείς πίστευαν ότι όλα τα βαγόνια του τραμ - που σταμάτησε να κυκλοφορεί στην πόλη το 1957 - είχαν καταστραφεί.
Με το θέμα έχει ασχοληθεί επί δεκαετίες ο πρώην ευρωβουλευτής Μιχάλης Τρεμόπουλος, ο οποίος μαζί με άλλους κατοίκους της Θεσσαλονίκης μαζεύει υπογραφές για να ανακατασκευαστούν τα ιστορικά βαγόνια και να δημιουργηθεί ένα Μουσείο Μεταφορών στο παλιό αμαξοστάσιο του τραμ στο Ντεπώ. Ηδη έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον για το έργο από τη ΓΑΙΑΟΣΕ και αναμένονται εξελίξεις.
«Η συλλογή υπογραφών είναι η τελευταία φάση μιας ιστορίας που ξεκινά τη δεκαετία του '80» λέει στα «ΝΕΑ» ο Μιχάλης Τρεμόπουλος. «Το 1982 ξεκίνησα για πρώτη φορά να γράφω για το τραμ, όταν κάναμε μια καμπάνια για την επαναφορά του στην πόλη και τα πλεονεκτήματά του ως μέσου σταθερής τροχιάς. Παράλληλα ξεκίνησα να αναζητώ την ιστορική του διάσταση» συνεχίζει.
Πρώτη φορά. Το τραμ βγήκε στους δρόμους της πόλης το 1893 με πρωτοβουλία του οθωμανού δημάρχου Χαμντί Μπέη. Λίγο αργότερα, το 1907, παραγγέλθηκαν στη βελγική εταιρεία Acec, με έδρα το Σαρλερουά, τα πρώτα ηλεκτροκίνητα οχήματα. Εκεί κατασκευάστηκαν και τα ερειπωμένα βαγόνια που απέμειναν σήμερα να θυμίζουν το παρελθόν. Το τραμ μετέφερε τους Θεσσαλονικείς επί 64 ολόκληρα χρόνια, μέχρι που το 1957, απαξιωμένο πλέον, καταργήθηκε.
Στη συνέχεια οι ρόδες του αφαιρέθηκαν, τα σιδερένια τμήματά του δόθηκαν για σκραπ και τα ξύλινα βαγόνια του πουλήθηκαν σε πολίτες ως εξοχικά. Δεκάδες κουβούκλια γέμισαν την περιοχή έξω από τη Θεσσαλονίκη, με τους ιδιοκτήτες τους να τα χρησιμοποιούν ως δεύτερες κατοικίες ή ως αποθήκες.
«Το πρώτο βαγόνι που έχουμε βρίσκεται στην οδό 25ης Μαρτίου και Καρακάση, στο εργοτάξιο του Δήμου Θεσσαλονίκης» εξηγεί ο Μιχάλης Τρεμόπουλος. «Βρισκόταν εκεί από τη δεκαετία του '80 όταν σώθηκε από τη Διεύθυνση Αρχιτεκτονικής του δήμου - ήταν ένα από τα εξοχικά που είχαν πάψει να χρησιμοποιούνται. Τη δεκαετία του '90 ήταν σε καλή κατάσταση. Στη συνέχεια παραχωρήθηκε στον Θόδωρο Αγγελόπουλο για τα γυρίσματα της ταινίας "Το λιβάδι που δακρύζει", μεταφέρθηκε στο λιμάνι και μετά το τέλος των γυρισμάτων παρέμεινε εκεί. Απαξιωνόταν εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες, στη σύληση και στους βανδαλισμούς. Επειτα από παρέμβαση του καθηγητή Νιανιόπουλου μεταφέρθηκε πάλι στην οδό Καρακάση, όπου όμως συνεχίζει να απαξιώνεται».
Το δεύτερο βαγόνι βρίσκεται στο παλιό αμαξοστάσιο του τραμ στο Ντεπώ. Σε ένα εντυπωσιακό κτίριο του 1892, σχεδιασμένο από τον ιταλό αρχιτέκτονα Πιέτρο Αριγκόνι, το οποίο επίσης ρημάζει, παρότι έχει κηρυχθεί διατηρητέο. «Τη δεκαετία του '90, κατά τη διάρκεια της καμπάνιας που κάναμε για το τραμ, μια κυρία από το Ρετζίκι με ειδοποίησε ότι στο γειτονικό της σπίτι άρχισαν να ξηλώνουν ένα παράπηγμα και από κάτω είχε φανεί ένα τραμ. Δηλαδή με κάποιο τρόπο οι ιδιοκτήτες του το είχαν στεγάσει και το χρησιμοποιούσαν. Το 2000, μαζί με τον Σύλλογο Φίλοι του Σιδηροδρόμου το πήγαμε στον παλιό σταθμό των τρένων, όμως σε άλλη επίσκεψή μου διαπίστωσα ότι του είχαν σπάσει τα τζάμια, είχαν αφαιρέσει την ταμπέλα "Απαγορεύεται το πτύειν" κ.λπ. Η μεγάλη καταστροφή έγινε όταν ο τότε πρόεδρος του συλλόγου το έδωσε στην ΕΡΤ3 για ένα ντοκιμαντέρ. Αφού χρησιμοποιήθηκε, αφέθηκε και αυτό σε εγκατάλειψη. Και άρχισε η απαξίωσή του» λέει ο Μιχάλης Τρεμόπουλος.
Ελπίδες. Μετά τις πολυετείς προσπάθειες διαφαίνεται πλέον η ελπίδα να αποκατασταθούν τα βαγόνια. Ο Μιχάλης Τρεμόπουλος κατάφερε και εντόπισε παλιές βιομηχανικές φωτογραφίες που δείχνουν την αρχική τους όψη. «Βρήκα έναν γερμανό στρατιώτη που την περίοδο της Κατοχής ήταν στην Ελλάδα και αγαπούσε πολύ τα τραμ. Ο άνθρωπος αυτός είχε πάρει τα σχέδια από τη βελγική εταιρεία πριν καταστραφούν τα αρχεία της. Μου έδωσε πολλές πληροφορίες και ενώ ετοιμαζόταν να μου δώσει ακόμη περισσότερες, πέθανε» λέει. «Επίσης πήρα τον κατάλογο με τις χώρες στις οποίες είχε πουλήσει τέτοια τραμ η Acec. Μία από αυτές ήταν η Βραζιλία, όπου το παλιό τραμ χρησιμοποιείται ακόμη ως τουριστικό αξιοθέατο. Πήγα στο Ρίο και το είδα. Εκεί έχουν δικό τους μηχανοστάσιο, οπότε θα μπορούσαμε να παραγγείλουμε ανταλλακτικά για την ανακατασκευή, τα οποία πλέον δεν υπάρχουν αλλού» συμπληρώνει ο Μιχάλης Τρεμόπουλος, ο οποίος σε λίγο καιρό θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο - προϊόν της έρευνάς του για το τραμ της Θεσσαλονίκης.
Η ΓΑΙΑΟΣΕ έχει ήδη ευαισθητοποιηθεί για το θέμα, έχει εκφράσει την αρχική της βούληση να αναλάβει την ανακατασκευή, ενώ ένας μηχανικός επισκέφθηκε τα βαγόνια για να μελετήσει τις δυνατότητες και το κόστος. Το επόμενο διάστημα επίκεινται νέες συναντήσεις για να συζητηθούν οι λεπτομέρειες.
«Η πρότασή μας είναι να γίνει ολόκληρο το παλιό αμαξοστάσιο στο Ντεπώ Μουσείο Μεταφορών, που να περιλαμβάνει όλα τα μέσα μεταφοράς εκτός από τα τρένα, που σημαίνει τα βαγόνια του τραμ, άμαξες, αυτοκίνητα του Μεσοπολέμου, λεωφορεία - ο ανταγωνιστής του τραμ -, παλιά ποδήλατα» λέει ο Μιχάλης Τρεμόπουλος. «Στο κτίριο του αμαξοστασίου έχει πέσει ο τοίχος, μπαίνουν χρήστες ναρκωτικών, κάποιοι ζωγραφίζουν με σπρέι, άλλοι αρπάζουν ό,τι βρουν. Και παράλληλα υπάρχουν φόβοι ότι θα κατεδαφιστεί το υπόστεγο του διατηρητέου κτιρίου για να επεκταθεί ένα γειτονικό σχολείο. Μιλάμε για απαξίωση της ιστορικής μνήμης, για πράγματα που σε άλλες χώρες θεωρείται αυτονόητη η ανάδειξή τους».
